Straatmaken is kort cyclisch repetitief werk, dat daarmee al snel leidt tot eenzijdige fysieke belasting. Op zich zou taakroulatie binnen de ploeg een goede oplossing zijn om de eenzijdigheid te reduceren en om specifieke fysieke belastingen te verdelen over de dag en over de ploeg.
In de praktijk blijkt dit nauwelijks te gebeuren. Er zijn duidelijke redenen waarom taakroulatie niet of nauwelijks wordt toegepast: opleidingseisen en vakmanschap verschillen tussen machinist, straatmaker en opperman en in lijn hiermee de honorering. Hoewel taakroulatie in theorie dus wel kansen biedt om de fysieke belasting te verminderen, zijn de mogelijkheden in de praktijk sterk beperkt.
Een ander aspect dat de fysieke belasting beïnvloedt is productiedruk, zodra er een mechanisch hulpmiddel of machine wordt ingezet neemt de prestatiedruk toe: “de dure machine mag niet stilstaan”.
Handmatig straten brengt een sterk verhoogd risico op klachten aan het bewegingsapparaat met zich mee. Dit wordt vooral veroorzaakt door de houding waarin gewerkt wordt. De belangrijkste knelpunten hierbij zijn de nek en de knieën.
De nek wordt met een relatief grote inwendige nekhoek gedurende een groot deel van de werktijd statisch belast. De knieën worden vrijwel continue belast doordat er op de knieën gezeten/gekropen wordt.
De rug en schouders worden flink belast, maar in mindere mate dan nek en knieën. Selectie en training on the job maken deze belasting minder ernstig.
Fysieke Belasting aan rug en knieën
In 2012 is er door TNO een onderzoek ‘Fysieke belasting van handmatig en mechanisch straatmaken’ gepresenteerd. Bij dit onderzoek is o.a. ook onderzocht wat de fysieke belasting is bij het handmatig aanbrengen van elementen. Een overzicht hiervan is te vinden in Tabel 1.
Tabel 1, is een overzicht van fysieke belasting bij handmatig straten. De arcering is een verwijzing naar de ‘Lift Index’ van de NIOSH methode.
Registratierichtlijnen Nederlands Centrum voor Beroepsziekten NCvB
Door het NCvB zijn voor het melden en registreren van beroepsziekten richtlijnen opgesteld die een gestructureerde kader bieden. Deze richtlijnen beschrijven onder anderen:
- Klinisch beeld: Een overzicht van de symptonen en kenmerken van de beroepsziekte
- Minimale blootstellingscriteria: De voorwaarden waaronder een ziekte als beroepsziekte kan worden beschouwd
- Diagnostische criteria: Hoe de ziekte kan worden vastgesteld.
- Relatie met werk: Hoe de ziekte verband houdt met specifieke arbeidsomstandigheden of blootstelling.
Voor beroepen met fysieke belasting zoals een stratenmaker gaat het met name om de volgende gezondheidsrichtlijnen:
Voor de rug, volgens NCvB Registratierichtlijn D004:
- Per werkdag niet langer dan 30 minuten voorovergebogen werken (een rughoek van meer dan 40°)
- Maximaal 10% van de werkdag een last van 15 kg of meer hanteren
Blootstelling (D004)
De blootstelling aan de risicofactoren tillen en/of dragen, herhaald buigen en/of draaien van de romp en lichaamstrillingen dient te worden bepaald. De volgende blootstellingcriteria zijn geformuleerd voor het melden van aspecifieke lage rugklachten als beroepsziekte:
- kans op arbeidsgerelateerdheid op basis van het Instrument Arbeidsgerelateerdheid Aspecifieke Lage Rugklachten > 50%, of
- NIOSH tilindex > 2, of
- lichaamstrillingen > 1,15 m/s2 gemiddeld over een 8‐urige werkdag.
Voor de knieën, volgens NCvB Registratierichtlijn D005:
- Per werkdag niet langer dan 60 minuten geknield of gehurkt werken.
Blootstelling (D005)
Wanneer een werknemer in zijn werk de volgende activiteiten heeft verricht, dan is het aannemelijk dat slijtage in de knieën kan worden verklaard door de blootstelling in het beroep en er aldus sprake kan zijn van een beroepsziekte.
Voor de blootstelling aan knielen en/of hurken is vastgesteld dat het een onafhankelijke bijdrage levert aan slijtage in de knieën (gonartrose):
- Knielen en/of hurken: meer dan 60 minuten per werkdag gedurende minimaal 1 jaar.
Uit recent epidemiologisch onderzoek blijkt dat het risico op werkgerelateerde gonartrose verdubbelt bij een blootstelling van 12,5 jaar waarbij gedurende 4 uur per werkdag is geknield of gehurkt.
Voor de blootstelling aan tillen, springen, en traplopen en/of beklimmen van ladders of trappen dient aan minimaal een combinatie van twee van de volgende drie factoren te worden gedacht:
- Tillen: meer dan 5 kg, meer dan 10 keer per week gedurende minimaal 1 jaar,
- Springen: meer dan gemiddeld 15 keer per werkdag gedurende minimaal 10 jaar,
- Traplopen en/of beklimmen van ladders of trappen: meer dan 30 treden per werkdag gedurende minimaal 1 jaar.
Bij de werkzaamheid handmatig bestraten (ongeacht het gewicht van tegels en stenen) worden bovenstaande gezondheidsrichtlijnen ruimschoots overschreden. Door overschrijding van deze gezondheidsrichtlijnen kan ernstige gezondheidsschade ontstaan. Hierdoor is er sprake van ernstig gevaar als gevolg van fysieke belasting door handmatig straten. Uitgangspunt is daarom ALTIJD machinaal/mechanisch aanbrengen van elementenverharding.
Maar ook bij machinaal/mechanisch aanbrengen van elementenverharding dient men alert te zijn op de fysieke belasting die hierbij ontstaat. De palletteermachines en de formatteermachine brengen sterk eenzijdig werk met zich mee en daarmee een eenzijdige fysieke belasting. Met name het palletteren mag niet meer dan enkele uren per dag worden gedaan.
Handmatig straten levert een statische belasting op van de nek en de knieën die ‘rood’ is. De rugbelasting is ‘geel’, vooral door de statische houding van de boven- rug. De dynamische belasting van de schouders is ‘geel’, vooral door repeterende handelingen met de hamer. Het tillen van stenen wordt vooral slepend gedaan en is een trainbare handeling die aanvaardbaar is.
De blootstelling aan de risicofactoren tillen en/of dragen, herhaald buigen en/of draaien van de romp en lichaamstrillingen dient te worden bepaald. De volgende blootstellingcriteria zijn geformuleerd voor het melden van aspecifieke lage rugklachten als beroepsziekte:
- kans op arbeidsgerelateerdheid op basis van het Instrument Arbeidsgerelateerdheid Aspecifieke Lage Rugklachten > 50%, of
- NIOSH tilindex > 2,
- of lichaamstrillingen > 1,15 m/s2 gemiddeld over een 8‐urige werkdag.
NIOSH-methode
De kleuren in de NIOSH-methode worden vaak gebruikt om het risico op overbelasting bij tilwerkzaamheden visueel weer te geven. Ze helpen om snel te identificeren of een bepaalde tilhandeling binnen veilige grenzen valt. Hier is een algemene interpretatie:
GROEN: Geeft aan dat de tilhandeling veilig is en binnen de aanbevolen limieten valt. Er is weinig tot geen risico op overbelasting.
GEEL: Waarschuwing dat de tilhandeling mogelijk risico’s met zich meebrengt. Het is belangrijk om de omstandigheden te evalueren en indien nodig aanpassingen te maken.
ROOD: Geeft aan dat de tilhandeling een hoog risico op overbelasting heeft. Er moeten maatregelen worden genomen om de belasting te verminderen, zoals het gebruik van hulpmiddelen of het aanpassen van de werkomstandigheden.
Deze kleuren worden vaak gekoppeld aan de ‘Lift index’ van de NIOSH methode waarbij een waarde van minder dan 1 als veilig wordt beschouwd, terwijl hogere waarden wijzen op een verhoogd risico.
AANBEVELINGEN
Het is belangrijk dat de medewerkers zich goed bewust zijn dat straatmaken fysiek belastend werk is en dat ze de mogelijkheden kennen die er zijn om hun fysieke belasting te beperkten en die mogelijkheden ook zo veel mogelijk toepassen. Deze zijn:
- voorkom langdurige eenzijdige belasting:
- neem regelmatig korte momenten rust;
- ga regelmatig staan en wat lopen als je geknield werkt;
- wissel geknield en staand werken bij uitvullen af;
- duw of trek niet aan klemmen of vacuümunits: zorg voor een ervaren machinist en laat de machinist met de machine het werk doen;
- zorg voor heldere en ook uit gezondheidsoogpunt reële dagproducties;
- voorkomen moet worden dat bij mechanisch werken de hoge machinekosten aanleiding geven tot productie-eisen die alleen met te grote fysieke belasting bereikt kunnen worden;
- aan opdrachtgevers is het om te voorkomen dat de tempodruk door onredelijke prijsstelling te hoog wordt en dat het ontwerp ook zoveel mogelijk machinaal/mechanisch is uit te voeren.
EXTRA INFO
Scoreformulier Arbeidsgerelateerdheid Aspecifieke Lage Rugklachten > 50%,
