Alleen al in 2012 raakte een half miljoen werknemers betrokken bij een arbeidsongeval, met lichamelijk letsel en/of geestelijke schade tot gevolg [CBS 2014, Ongelukken op de werkvloer]. Behalve tot leed en letsel, leiden dergelijke ongevallen vaak ook tot één of meerdere dagen ziekteverzuim. Organisatorische en technische inspanningen alleen zijn niet voldoende om het aantal bedrijfsongevallen drastisch te verlagen.

Vooral jongere, laagopgeleide en middelbaar opgeleide werknemers lopen het risico om slachtoffer te worden van een bedrijfsongeval, zo blijkt uit onderzoek. Dit geldt ook voor werknemers die werkzaam zijn in de horeca, de bouw, vervoer en opslag, openbaar bestuur en agrarische en ambachtelijke beroepen. Werken in ploegendiensten, weekenddienst, overwerk of hoge taakeisen zijn eveneens factoren die hun tol eisen. Is het dan één en al kommer en kwel binnen het werkzaam bestaan? Nee, gelukkig niet. Mensen die veel sociale steun en autonomie in het werk hebben, lopen juist minder kans op een arbeidsongeval. Dit is een belangrijk gegeven in de strijd om het aantal bedrijfsongevallen te verminderen.

Wees alert
Alle organisatorische en technische maatregelen zoals het verstrekken van veilige en onderhouden apparatuur en machines, aanbieden van veiligheidstrainingen, VCA, opstellen van werkvergunningen en werkinstructies, etc. ten spijt. Deze inspanningen alleen zijn niet voldoende om het aantal arbeidsongevallen drastisch te verlagen. Naast deze maatregelen zal er ook aandacht besteed moeten worden aan waakzaamheid (alertheid), sociale steun en meer autonomie bij de werknemers. Wie alert, waakzaam en oplettend is, loopt veel minder kans het slachtoffer te worden van een ongeval. Helaas zijn er vele factoren die juist verlaagde alertheid in de hand werken. Denk hierbij aan nachtwerk, werkstress, een hogere leeftijd, langdurige uitoefening van dezelfde functie en bepaalde persoonskenmerken. Verlaagde alertheid uit zich in vermindering van manuele vaardigheid, herkenning en reactietijd.

Titanic, Three Mile Island, Tsjernobyl en Bhopal
Wat hebben de ondergang van de Titanic, de nucleaire rampen op Three Mile Island en in Tsjernobyl en het gaslek in Bhopal met elkaar gemeen? Al deze rampen vonden plaats tussen twee en zes uur ‘s morgens, de periode waarin de waakzaamheid van nature op het laagste punt is. Daarnaast hebben vooral ouderen problemen met nachtwerk, wat te  wijten is aan een verminderd aanpassingsvermogen van het slaap-waakritme. In combinatie met leeftijdsgebonden achteruitgang in cognitieve functies zoals geheugen, concentratie en reactiesnelheid neemt het risico op een ongeval toe [beeldvorming, sbo 2007]. Werkstress kan leiden tot vermindering van de betrokkenheid (motivatie) van de werknemer, wat de kans op werken met de verkeerde apparatuur, het verkeerde gereedschap of de verkeerde werkmethode vergroot. Internationaal onderzoek heeft uitgewezen dat een grotere werkbetrokkenheid in de organisatie leidt tot verlaging van de routine en situationele veiligheidsovertredingen [Hansez, Chmiel, 2010] en een daling van het aantal bedrijfsongevallen [Gallup Consulting].

Betrokkenheid vergroten
De betrokkenheid van werknemers vergroten is dus een prima manier om het aantal bedrijfsongevallen terug te dringen. Door het sturen op het vergroten van energiebronnen (resources) op het werk neemt de betrokkenheid van werknemers toe. Energiebronnen die de betrokkenheid
kunnen vergroten, zijn onder andere: een goede balans tussen werk en privé, het verhogen van de autonomie, sociale steun, het uiten van waardering en het krijgen van feedback [vRhenen].
Vanuit het verhogen van de veiligheidsperformances, kan de betrokkenheid en alertheid van de medewerkers mede verhoogd worden door:

• Een cultuur te scheppen van transparantie, open communicatie, kennisdeling en samenwerking;
• Blijk geven van waardering, complimenteren wanneer een medewerker of een team veilig presteert;
• Samenwerking tussen collega’s stimuleren door eigenaarschap te introduceren en hiermee de betrokkenheid te vergroten;
• Leiderschapsstijlen tonen die focus hebben op output, creëren van ruimte, uitdagen van talent en bieden van sociale steun;
• Zichtbare betrokkenheid vanuit de lijn realiseren door zelf altijd het goede voorbeeld te geven, trekker te zijn van een ongevalonderzoek, frequent veiligheidsobservatieronden uit te voeren met focus op positieve feedback;
• Teamdynamiek benadrukken (elkaar aanspreken, werkdrukverdeling, bieden van sociale steun en stimuleren van samenwerking);
• Taakafhankelijkheid creëren, niet alleen tussen eigen collega’s maar ook met contractors, door eigenaarschap te benadrukken, team- en individuele doelstellingen op elkaar af te stemmen, team- en individuele feedback en beloning op elkaar af te stemmen;
• Gezond werkrooster opstellen, op een manier die aansluit op het bioritme van de medewerkers;
• Streven naar een beleid waarmee ‘fit voor de functie’ geborgd wordt.

Borgen kan bijvoorbeeld door het periodiek keuren van de medewerkers, waarmee de mentale en fysieke temperatuur van de medewerker bepaald wordt en tijdig ingegrepen kan worden.

Veiligheidsgilde
Uit het rapport van het CBS blijkt wederom dat het voorkomen van ongevallen en het verhogen van de veiligheidscultuur samenhangt met diverse factoren van uiteenlopende aard: deze zijn zowel technisch als organisatorisch van aard, maar hangen ook af van leiderschap, teamdynamiek en individuele factoren. Cyril Litjens, Consultancy Manager Intersafe, is ook voorzitter van het Veiligheidsgilde. Het Veiligheidsgilde heeft tot doel organisaties en bedrijven veiliger te maken door het verhogen, verdiepen, verspreiden en borgen van kennis en kunde rond het effectief beïnvloeden van cultuur en gedrag. Hierbij is met name aandacht voor het ontwikkelen, inzetten en evalueren van interventieinstrumenten die het gedrag van mensen veiliger maken en de veiligheidscultuur van organisaties naar een hoger niveau brengen. Uiteraard speelt ook TNO hierbij een rol: alle interventies van het Veiligheidsgilde zijn in samenspraak met TNO ontwikkeld.