Hoge boetes helpen lang niet altijd. Ze kunnen juist averechts werken bij bedrijven die wel willen maar niet kunnen. Dit zegt Frédérique Six, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Helpt straffen bij bedrijven die niet willen naleven? Dat is de onderzoeksvraag waarmee Frédérique Six aan de slag is gegaan. “We wilden weten wat een ondernemer drijft. Wat zijn z’n redenen om de wet niet na te leven? Wat doet een boete met ‘m?”.
De universiteit voerde 33 gesprekken met kleine ondernemers die te maken hadden gehad met de NVWA en vaak ook andere toezichthouders. Sommige hadden nooit boetes gehad en nu ineens wel. Bij andere was juist alles ineens op orde na een ‘rijk’ boeteverleden
Muizenplaag
Zo was er een hoteleigenaar die getroffen werd door een muizenplaag. Wat hij er ook aan deed, het lukte aanvankelijk niet om de plaag te bestrijden. Ondertussen kreeg hij van de NVWA de ene boete na de andere. Gevolg: de eigenaar voelde zich onrechtvaardig bejegend. Hij kon immers aantonen dat hij veel deed aan bestrijding.
Bovendien had hij zich altijd netjes aan de regels gehouden. Zelfs bracht hij nieuwe bedrijven in de regio op de hoogte van overheidsregels. Na de boeteregen stopte hij daar mee. Van zijn motivatie om de regels na te leven bleef niets over. Hij keerde zich af van toezichthouders.
Een ander voorbeeld ging over een gedreven taartenbakster die een broertje dood had aan schoonmaken. Ze kreeg boete na boete omdat de werkruimte vies was. Maar de straffenstroom stopte. Hoe kwam dat? Een grote potentiële klant bezocht de bakkerij. “We worden pas klant als het hier schoon is”, was zijn boodschap. De taartenbakster nam een schoonmaker in de arm.
Frédérique: “Deze onderneemster was gevoelig voor de norm van een mede-professional. Het was haar eer te na om af te gaan bij die klant. Wat boetes niet voor elkaar kregen, lukt een vakgenoot wel.”
Calculerend gedrag
“Als de toezichthouder zich vooral op boetes richt, dan heeft dat hooguit effect op ondernemers met calculerend gedrag. Maar het is de vraag of straffen werken bij bedrijven die de regels gedoe en gezeur vinden. Daarnaast staan de meeste bedrijven best positief tegenover controles. Ze zijn gevoelig voor het optreden van de inspecteur. En zij vinden het belangrijk dat er een gelijk speelveld is, dat bedrijven gelijk behandeld worden.”
Conclusie? “Willen we de naleving structureel verbeteren”, zegt Frédérique, “dan moeten we breder gaan kijken dan boetes. Je kunt ook inspelen op beroepstrots van ondernemers en op eisen van hun klanten.”
Frédérique Six was deze week in de Den Haag spreker op de vierde lunchlezing van de projectgroep Toezicht Gericht. Lees haar onderzoek.