bron: ARBO-Online.nl

Hoe kijkt u aan tegen risico’s? Wilt u ze ten koste van alles uitbannen? Of hebt u besloten bepaalde risico’s te accepteren? Dat laatste is prima, zegt Martin van Staveren, maar doe het dan wel doelgericht. Lees zijn lessen en word een goede risicoleider.

Een paar maanden geleden stond senior consultant Martin van Staveren bij een van de pinautomaten op een grote luchthaven in een ver land. En toen gebeurde er iets wat hem aan het denken zetten. “Ik voerde mijn pincode en het gewenste bedrag in – maar toen meldde het apparaat dat er iets was misgegaan. Pas de tweede keer kon ik mijn geld werkelijk opnemen.”

Terug in Nederland ontdekte Van Staveren dat het bedrag twee keer was afgeschreven. “Dus belde ik naar mijn bank. En wat denk je? Binnen een dag had ik het geld weer op mijn rekening.”

Dit is volgens Van Staveren een mooi voorbeeld van risicoleiderschap. “Natuurlijk zouden die mensen heel moeilijk kunnen gaan doen. Hebt u wel veilig gepind? Was het toch niet uw eigen schuld? Zijn wij werkelijk aansprakelijk? Maar dat deden ze allemaal niet. Ze nemen daar een risico, bewust. Van alle pintransacties gaat zoveel procent fout – door technische storingen of criminele hackers – en in zulke gevallen zullen wij de schade gewoon vergoeden.”

Tip: Collegereeks Nieuwe perspectieven op veiligheid

Er zijn managers, leiders en risicoleiders

De enige manier om 100% veilig te werken, is onmiddellijk het werk stilleggen

Risicoleiderschap. De term is van Van Staveren zelf en dat vindt hij verrassend. “In de literatuur zie je heel veel verwijzingen naar risicomanagement – maar dat is toch echt iets anders. Management wil zeggen: dingen goed doen. Dus zul je als risicomanager vooral kijken hoe je de bestaande risicodoelstellingen kunt realiseren. Maar leiderschap betekent: de goede dingen doen. Daarom zal een risicoleider ook kijken welke risico’s een bedrijf bereid is om te nemen.”

Lees ook: Leiderschap is niet hetzelfde als management

En Van Staveren vraagt zich af of dat ook overal gebeurt. “Laatst was ik op bezoek bij een bouwbedrijf en dronk ik koffie uit een bekertje met de tekst: ‘wij werken veilig of wij werken niet.’ Dan moet ik altijd glimlachen, want 100% veiligheid bestaat niet. Als risicoleiders zo’n ambitie uitspreken, moet de risicomanager onmiddellijk het werk stilleggen. Want dat is de enige manier waarop hij aan dit uitgangspunt kan voldoen.”

Risicoleider staat vaak voor lastige dilemma’s

Dus staan risicoleiders vaak voor lastige dilemma’s. En een mooi voorbeeld is volgens Van Staveren juist die bouwsector. “Heb je die documentaire gezien met bouwbedrijf Heijmans? Daar hebben ze gewoon tweeënhalf jaar lang een cameraploeg laten meelopen, tijdens de werkzaamheden. Dat getuigt natuurlijk van grote moed, en het laat zien dat Heijmans werkelijk begaan is met veiligheid. Maar aan de andere kant… juist in die documentaire zien we dat veiligheid niet altijd prioriteit heeft. In deze overspannen markt werken bouwbedrijven vaak onder hoge tijdsdruk. Want als ze een deadline missen, krijgen ze vaak een torenhoge boete. Een risicoleider moet al dat soort factoren meewegen.”

Lees ook: Veilig werken? 7 tips voor risicoleiderschap

En het zijn niet alleen directies die met dit soort dilemma’s moeten omgaan, maar ook de overheid. Blijft Nederland de komende jaren gevrijwaard van overstromingen? We hebben geen absolute zekerheid. “Stel dat het met de huidige dijken eens in de 1000 jaar kan misgaan”, zegt Van Staveren. “En dat de overheid dat risico heeft geaccepteerd. Ook dat is risicoleiderschap. Natuurlijk, we kunnen die dijken drie keer zo hoog maken, maar dat kost de overheid, en dus de burger, kapitalen. En dus trekken we ergens een grens. Hier is de veiligheid voldoende gegarandeerd, en het is ook nog een keer te betalen. Aan de andere kant, als het echt mis gaat, moeten de risicoleiders waarschijnlijk weer aan de bak. Want als jouw huis wekenlang onder water staat, vind je die kans van een op de 1000 jaar toch een tikje te groot.”

Lees ook: Onzekere risico’s managen, hoe doe je dat?

Rol van risicoleider moet regelmatig wisselen

Zo’n risicoleider, dat is niet per se een formele leider; het kan echt iedereen zijn

Tot nu toe hadden we het over directies en overheid. Maar wie op zoek is naar risicoleiders, moet volgens Van Staveren verder kijken. “Zo’n risicoleider, dat is niet per se een formele leider. Het kan echt iedereen zijn. Sterker nog, voor de veiligheid is het belangrijk dat die rol regelmatig wisselt. Dat zie je bijvoorbeeld in de luchtvaart. Dat is wat mij betreft een voorbeeldbranche – los van het drama met Boeing. Het aantal doden door vliegtuigcrashes is al jaren laag in verhouding tot de miljoenen vliegbewegingen. Dat komt onder andere omdat de branche veel heeft gedaan aan de gezagsverhouding in de cockpit.”

Want die gezagsverhouding was ooit heel star. “In 1977 had je die vreselijke vliegramp in Tenerife”, zegt Van Staveren. “Die werd, overigens in een combinatie van diverse ongelukkige omstandigheden, veroorzaakt doordat de gezagvoerder van een van de toestellen niet luisterde naar zijn copiloot. Die zei dat ze nog niet moesten opstijgen in dichte mist, omdat de verkeerstoren nog geen toestemming had gegeven. Maar de piloot wuifde dat weg. En dus vielen er 583 doden.

Maar nogmaals, daar heeft de sector lering uit getrokken. Overigens worden die lessen tegenwoordig ook toegepast in operatiezalen van ziekenhuizen.”

Lees ook: High5 voor veiligheid in het MUMC+

Assertiviteit is belangrijke eigenschap risicoleider

Niet alle branches zijn al zo ver. “Ik sprak laatst met een stagebegeleider”, zegt Van Staveren. “En die vertelde een wel heel treurig verhaal. Een jongen van een jaar of 18 liep een stage in de industrie en moest een storing oplossen in een machine. Tijdens zijn opleiding had hij precies geleerd hoe hij dat moest aanpakken. Maar de man die naast hem stond, een oude rot in het vak, zei dat dat veel te lang zou gaan duren. ‘Doe het maar zo. Zo doen wij dat altijd.’ Daarom ging het mis. En nu mist die jongen een halve vinger.”

En dus is het volgens Van Staveren erg belangrijk dat risicoleiders assertief zijn. “Stel, jij bent verantwoordelijk voor het onderhoud van het koffiezetapparaat en ik ben de algemeen directeur van het bedrijf dat dat onderhoud inhuurt. Op een ochtend sta ik achter jou, net op het moment dat jij dat apparaat hebt stilgezet. Lastig, want ik heb een belangrijke vergadering en dus vraag ik jou of het niet wat sneller kan. Kun jij die blokkade niet handmatig oplossen? Let wel: op dat moment ben jij de risicoleider, maar je moet sterk in je schoenen staan om dan toch te kiezen voor de gebruikelijke procedure.”

Lees ook: Bijna perfect veilig, maar toch vingerkootje kwijt

Waarom niet risico’s inschatten op basis van inzicht?

Iedereen een risicoleider dus. Maar betekent dat ook dat iedereen die risico’s goed kan inschatten? Soms wel, zegt Van Staveren. “Dat hoorde ik bijvoorbeeld in een ziekenhuis. Als oudere mensen worden geopereerd, lopen sommigen het risico op een delier. Na afloop zijn ze dan langere tijd ernstig verward. Het protocol schreef voor om álle oudere patiënten daarop te onderzoeken, iets wat tijd kost en niet voor iedereen nodig is.

Daarop werd in overleg met directie en medici besloten om het aan het inzicht van de verpleegkundigen over te laten wie ze al dan niet op delier-risico wilden onderzoeken. Om zo inzicht te krijgen in de risico-inschattingen van de verpleegkundigen, werd bijgehouden welke patiënten daadwerkelijk delier opliepen. Dit is een voorbeeld van effectief omgaan met risico’s, waarbij de expertise van vakmensen wordt ingezet en nodeloos onderzoek stap voor stap wordt vermeden.”

Tip: Download de gratis Whitepaper Veilig leiderschap met risicoleiderschap

Maar dit betekent natuurlijk niet dat iedereen het risico zelf mag bepalen. “In het verleden zijn mensen op staande voet ontslagen omdat ze de veiligheid in gevaar brachten”, zegt Van Staveren. “Bijvoorbeeld als ze rookten op plaatsen waar dat niet was toegestaan. Vaak luidde hun argument dan dat het op die specifieke plek volgens hen wel veilig was. Maar dergelijke afwegingen zijn meer het terrein van een veiligheidskundige. Die kan een medewerker meestal niet maken. Dit vraagt om risicoleiderschap van de veiligheidskundige, door het ontwikkelen van risicobewustzijn bij medewerkers.”

Resilience van belang bij worstcasescenario

Accepteer je de kans dat bepaalde risico’s optreden, bedenk dan wel wat te doen in het worstcasescenario

Risicoleiderschap is niet het enige frequente woord in Van Staverens betoog. Hij spreekt ook vaak over resilience of veerkracht. “Als je de kans van optreden van bepaalde risico’s accepteert, moet je in veel gevallen wel bedenken wat je doet in het worstcasescenario. Dus hoe je de gevolgen na het optreden van een risico kan beperken. Want wat als de dijken inderdaad doorbreken? Dan zullen burgers zich niet alleen afvragen hoe dit kon gebeuren, maar ook hoe de overheid daadkrachtig ingrijpt om de gevolgen – waterschade, of zelfs verdronken burgers – te beperken. Komen de hulpdiensten bijvoorbeeld snel in actie? Wat zijn de evacuatieroutes, en blijven die wel bereikbaar?”

Lees ook: Resilience kun je stimuleren

Is er sprake van risico’s die een forse impact hebben op de veiligheid? Dan bouwt een goede risicoleider die resilience dus in. En nogmaals: die risicoleider, dat kunnen we allemaal zijn. Dus ook u en ik moeten over die resilience nadenken. “Iedereen kan zoeken op internet naar het risico op dijkdoorbraak “, zegt Van Staveren. “En iedereen kan begrijpen wat het betekent als we een risico van eens in de 1000 jaar accepteren. Dan kan het over precies die 1000 jaar misgaan, maar ook volgende week donderdag.

Daarom kun je zelfs op persoonlijk niveau doelgericht met dit risico omgaan. Je kunt denken dat het jouw tijd wel zal duren. Maar als je in de polder woont, kun je ook je hele benedenverdieping alvast betegelen. De keuze is aan jou. Conclusie: risicoleiderschap, dat kunnen we allemaal ontwikkelen.”

Auteur | Peter Passenier

> TIP: Martin van Staveren geeft een college over risicoleiderschap tijdens de Nyenrode collegereeks Nieuwe perspectieven op veiligheid.