Baas mag best naar bajes
Als het risico op vervolging stijgt, stijgt het verantwoordelijkheidsgevoel vanzelf mee. We moeten proberen de reactieve cultuur te veranderen naar een proactieve cultuur, waarin preventie onderdeel wordt van de prestatie , zegt Ingeborg Koopmans van het Openbaar Ministerie. Een directeur mag best een tijdje de cel in als er onder zijn verantwoordelijkheid ernstige ongevallen plaatsvinden.

Uitgangspunt van Ingeborg Koopman is: Geluk is geen line of defence oftewel geluk is geen zekerheid. Hiermee wil Koopmans aangeven dat een bedrijfsongeval iedereen kan overkomen: We zien dat er ontzettend veel gebeurt aan de preventiekant, maar door het accent te verleggen naar handhaving van het arbeidsrecht en -veiligheid kunnen veel ongevallen worden voorkomen. De vraag die we hierbij steeds moeten stellen is: waar ligt de verantwoordelijkheid? Vaak komen we dan uit bij het bedrijf waar het slachtoffer werkt, maar een bedrijf is geen natuurlijk persoon. In de visie van het Openbaar Ministerie moeten we meer kijken naar de feitelijk leidinggevende. Als we daar meer verantwoordelijkheid aan geven, zal er vanzelf meer aandacht komen voor preventie. Niemand vindt het immers leuk om te kijk gezet te worden.

Cultuur

Ingeborg Koopmans zal tijdens de Dag over Preventie de sessie Gedragsverandering door straffen verzorgen. Momenteel legt de Inspectie SZW ook al preventief boetes op, maar deze sancties doen volgens Koopmans nauwelijks een beroep op het verantwoordelijkheidsgevoel: Als het risico om vervolgd te worden stijgt, dan stijgt het verantwoordelijkheidsgevoel vanzelf mee. We moeten proberen om de reactieve cultuur te veranderen naar een proactieve cultuur, waarbij preventie onderdeel wordt van de prestatie. Koopmans doelt hiermee op het treffen van voldoende maatregelen en het naleven van wet- en regelgeving. Volgens haar ligt het gevaar vooral op de loer bij het uitvoeren van routinewerkzaamheden: Veiligheid wordt dan ondergeschikt. De veiligheidsbril of -helm wordt in veel gevallen pas opgezet als de Arbeidsinspectie het terrein oploopt. Van die cultuur moeten we af. Als de feitelijk leidinggevende vanuit zijn verantwoordelijkheidsgevoel medewerkers aanspreekt op hun gedrag en hier preventief op toeziet door regelmatig op de werkvloer aanwezig te zijn, zal het aantal arbeidsongevallen zienderogen afnemen, aldus de officier van justitie.

Niet vrijblijvend

Veiligheid op het werk omvat veel zaken, maar vaak onderschatten we de risicos van het eigen (menselijk) gedrag. Duidelijke voorlichting, heldere en leesbare werkinstructies ook voor buitenlandse werknemers die altijd zichtbaar aanwezig zijn, goed periodiek onderhoud en het op een juiste manier gebruiken van de aanwezige middelen zijn mede bepalend voor de veiligheid. De risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) is een hulpmiddel, maar blijkt in de praktijk nog te vaak een la-document. Koopmans: Zodra er afwijkend gedrag wordt gesignaleerd moeten mensen dit direct aankaarten, zowel bij de medewerker in kwestie als bij de feitelijk leidinggevende. Wordt er met dat signaal vervolgens niets gedaan, dan houdt het natuurlijk niet op. Het is een basistaak om de geconstateerde overtreding te sanctioneren, uiteraard eerst intern. Als dat niet baat, kan de Inspectie SZW erbij worden betrokken. Ten slotte is er nog de mogelijkheid van een anonieme melding. Helpt dit ook niet en leveren meerdere gesprekken met de overtreder geen resultaat op in de zin van verandering van werkhouding op de werkvloer of sancties vanuit de werkgever, dan kun je je afvragen of de visie van het bedrijf waar je werkt, wel bij je past. Er kan achteraf niet worden geschermd met argumenten als ze luisterden niet naar mij of ik heb het aangekaart, maar niemand deed iets. Als veiligheidsmedewerker moet je niet alleen adviseren, maar ook reageren, ook als je door een bedrijf wordt ingehuurd. Zorgen jouw aanbevelingen niet voor de gewenste verandering? Dan is opstappen wellicht de beste keuze.

De cel in

De maatregelen die Koopmans voorstelt lijken misschien hard, maar komen voort uit schrijnende gevallen die regelmatig bij haar op tafel liggen: Wat mij betreft mag een directeur best een tijdje de cel in als er onder zijn verantwoordelijkheid ernstige ongevallen plaatsvinden, onderstreept ze haar visie. Ik heb alleen concrete cijfers van Zuid-Nederland, maar ik zie alle arbeidsongevallen in Nederland voorbijkomen en dan schrik je echt wel even. Onlangs heb ik voor twee weduwen een schadevergoeding geist bij de rechtbank. Deze vergoeding is ook toegekend. De rechtbank zag in dat de weduwen een man in huis missen, waardoor ze extra kosten moeten maken als bijvoorbeeld de waterleiding kapot gaat of de wc verstopt is.

Ingeborg Koopmans verzorgt de plenaire sessie Gedragsverandering door straffen tijdens de Dag over Preventie op 16 juni.