Bron:NPOradio1
Sommige spoorwerkers worden al zeker tien jaar lang blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkend kwartsstof. Dat blijkt volgens het onderzoeksprogramma Zembla uit vertrouwelijke onderzoeksrapporten die in opdracht van ProRail en de spooraannemers zijn gemaakt.
Kwartsstof kan tijdens werkzaamheden vrijkomen uit de stenen die op de spoorbielzen liggen. Die stenen dempen trillingen, voeren regenwater af en zorgen ervoor dat het spoor in een rechte lijn blijft liggen. ProRail is volgens Zembla verschillende keren geadviseerd om de stenen te vervangen door exemplaren met minder of helemaal geen kwartsstof. Kwarts zit ook in veel producten voor de bouw, zoals beton, tegels en bakstenen.
Reactie ProRail
Tegen de NOS zegt een ProRail-woordvoerder dat het bedrijf na vragen van Zembla heeft geconstateerd dat de regelgeving rond het dragen van stofmaskers niet altijd wordt nageleefd. “Dat moet echt beter. Wij en de spooraannemers hebben dat opnieuw onder de aandacht gebracht bij de spoorwerkers en we blijven dat doen.”
Ook benadrukt ProRail dat spoorwerkers geen gezondheidsrisico lopen als ze zich houden aan opgestelde regels, zoals het dragen van een stofmasker als de werkzaamheden dat voorschrijven. Het bedrijf probeert ook om de stenen op afstand te lossen, zodat minder spoorwerkers blootstelling riskeren.
Zembla ontdekte dat ProRail in 2010, 2017 en 2020 onderzoek heeft laten doen naar de mate waarin spoorwerkers aan het gevaarlijke respirabel kwartsstof worden blootgesteld. Deze onderzoeken kwamen niet naar buiten en zijn volgens Zembla ook niet met de Inspectie SZW (de voormalige Arbeidsinspectie) gedeeld.
Gevaarbron
In 2018 schreef het onafhankelijke onderzoeksbureau 4Infra dat “via diverse maatregelen wordt getracht stofvorming te verminderen”, maar dat “er geen beleid is dat zich richt op het totaal wegnemen van de gevaarbron”.
Inspecteur-generaal Marc Kuipers van de Inspectie SZW zegt in de uitzending van Zembla dat er een onderzoek komt naar de kwestie.
Tijdlijn: Hoe de spoorbranche blijft werken met kankerverwekkend kwartsstof
Bron:bnnvara.nl
Spoorwerkers worden al jarenlang blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkend kwartsstof. Hoe zit dat precies? Sinds wanneer is spoorwegbeheerder ProRail hiervan op de hoogte en wat is er met deze informatie gedaan? Een gedetailleerd overzicht van het stofspoor.
Samenvatting
– Kwarts is een kankerverwekkende stof die in de stenen zit die als ballast op het spoor worden gebruikt.
– Op de lange duur kan een teveel aan kwartsstof in de longen leiden tot problemen als stoflong of longkanker.
– In de jaren 1998, 2008, 2010, 2017, 2018 en 2020 worden de risico’s van het kankerverwekkende kwarts op het spoor aangekaart.
– De belangrijkste beheersmaatregel, namelijk de gevaarbron wegnemen door bijvoorbeeld een kwartsloze steen te gebruiken op het spoor, wordt niet nageleefd.
– Werknemers houden zich onvoldoende aan de andere maatregelen (dragen van stofmaskers, nathouden van stenen), blijkt uit controles tussen 2014 en 2019 en uit onderzoek van Zembla.
– Meerdere keren wordt geadviseerd om de stenen op het spoor te vervangen voor kwartsvrije stenen, maar dit gebeurt niet.
Wat is kwartsstof?
Op het spoor ligt een dikke laag stenen die ervoor zorgt dat de rails op z’n plek blijft liggen en dat het regenwater wordt afgevoerd, ook wel ballast genoemd. Wat veel mensen niet weten is dat in die stenen de kankerverwekkende stof ‘kwarts’ zit, die kan vrijkomen als er met de stenen gewerkt wordt.
Bij spoorwerkzaamheden zijn vrij veel machines nodig die gesteente bewerken, waarbij (kwarts)stof kan vrijkomen. Zoals de kettinghor, profileermachine, stopmachine, stofblazer en de spoorvernieuwingsmachine. Maar de steen gaat ook al stoffen als de ballast op het spoor wordt gestort. Bij elke bewerking waarbij de steen tegen iets anders aan beweegt, kan stof vrijkomen. Al komt er bij de ene bewerking meer stof vrij dan bij de andere.
Bekijk de uitzending ‘Het stofspoor’
Kwarts is volgens experts een sluipmoordenaar omdat mensen die langdurig daaraan blootgesteld worden, ernstige longziektes of zelfs longkanker kunnen krijgen.
Waarom is kwartsstof gevaarlijk?
Het inademen van kwartsstof kan ernstige longaandoeningen veroorzaken wanneer de kleinste kwartsdeeltjes diep in je longen doordringen (dat noem je respirabel) en daar blijven zitten. Diep in de longen kunnen de kwartsstofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken.
Het oppervlak van de longen is groot, waardoor het lang duurt voor gezondheidseffecten merkbaar zijn, totdat fysieke inspanning amper nog mogelijk is door een tekort aan lucht. Dit wordt een stoflong of silicose genoemd. Dit proces verloopt heel geleidelijk en kan wel 10 tot 20 jaar duren. Naast silicose kan kwartsstof ook longkanker veroorzaken.
Lees ook: “Spoorwerkers jarenlang blootgesteld aan kankerverwekkend kwartsstof”
Het is al snel gevaarlijk, de wettelijke grenswaarde voor respirabel kwarts is 0,075 mg/m3, gemeten op een gemiddelde werkdag van 8 uur. Dat is extreem weinig. Arbo-expert Tamara Onos vergelijkt in de uitzending ‘Het stofspoor’ de grens met één suikerklontje in een olympisch zwembad.
Op de afbeelding hieronder zie je hoeveel respirabel kwartsstof een werknemer maximaal mag binnenkrijgen op een werkdag. Een muntje van 2 eurocent is vele malen groter dan de grootte van de hoeveelheid kwartsstof die is toegestaan.
Tijdlijn
1998
ProRail (toen nog NS) heeft, voor zover bekend, voor het eerst onderzoek naar kwartsstof laten doen. Onderzoeksbureau TNO onderzocht de blootstelling aan kwartsstof en in hoeverre een deel van de stof kan doordringen tot in de longblaasjes (de respirabele fractie). TNO constateerde in zijn rapport van 1998 dat er overschrijdingen zijn.
18 september 2008
Tien jaar later. Voor het eerst kijkt de inspectie (IVW) ook naar de blootstelling aan kwartsstof op het spoor. De inspectie schrijft eerder niet te hebben geïnspecteerd op deze stof. In het rapport concluderen ze dat het “arbeidsrisico blootstelling aan kwartsstof onvoldoende wordt beheerst.”
De blootstelling aan kwartsstof op het spoor kan vooral komen door werken met ballast. En door het zagen van tegels en banden. Volgens het rapport kwamen in 24 situaties werkzaamheden voor waarbij kwartsstof kon vrijkomen, in een kwart van deze situaties is er handhavend opgetreden.
“Tijdens het project op het spoor is drie keer het werk stilgelegd, omdat er slijpwerkzaamheden plaatsvonden zonder dat er maatregelen werden getroffen om de blootstelling aan kwartsstof zoveel mogelijk te beperken. In andere situaties ging het om werkzaamheden met ballast waarbij er stof vrijkwam maar het onbekend was in welke mate er blootstelling aan de kankerverwekkende stof plaatsvond.”
De inspectie beveelt aan om de risico’s van kwartsstof in beeld te krijgen en aan te pakken.
8 december 2010
Twee jaar na het inspectieproject verschijnt opnieuw een rapport. Ditmaal heeft onderzoeksbureau Buro Blauw dit uitgevoerd voor ProRail en voor Stichting Arbeidsomstandigheden en Spoorwegveiligheid (SAS), een organisatie van spooraannemers en de vakbonden die veiligheid regelt voor spoormedewerkers (in 2018 gefuseerd tot RailAlert).
Uit het onderzoek blijkt dat bij 7 van de 18 werkplekken op het spoor de normen voor respirabel kwartsstof worden overschreden.
Buro Blauw adviseert: “Indien mogelijk geen ballast gebruiken (…)” en “andere materiaalkeuze, ballast met laag kristallijn kwartsgehalte gebruiken.”
Bekijk hier het rapport:
Rapport Kwartsonderzoek Buro Blauw
22 juli 2013
De inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) komt met een ‘Basis Inspectiemoduele kwartsstof’, een handboek van maatregelen voor werknemers die worden blootgesteld aan respirabel kwartsstof. Hierin staat: “Wanneer zichtbaar stof waarneembaar is in de lucht bij activiteiten met steenachtig materiaal dan wordt de grenswaarde voor kwarts overschreden.” De vuistregel hierbij is: stop met de werkzaamheden zodra stof in de buurt van de mond komt.
Over de maatregelen schrijft de inspectie onder meer: “Eerst moet worden nagegaan of minder schadelijke stoffen kunnen worden gebruikt. Voor kankerverwekkende stoffen en dus voor kwarts geldt deze verplichting nog nadrukkelijker. Als het technisch mogelijk is moet een kankerverwekkende stof worden vervangen door een andere stof. Economische motieven spelen daarbij geen rol.”
Om blootstelling aan kwartsstof te beperken, worden deze regels gehanteerd volgens een wettelijke volgorde ook wel arbeid hygiënische strategie genoemd.
Safety walks 2014-2015
De ‘safety walk’ is een soort veiligheidsrondje waarbij managers van de bouwbedrijven zelf bij werkzaamheden langsgaan om te kijken of alles veilig gebeurt. In het algemeen blijkt uit de safety walks dat er teveel stof vrijkomt bij het storten van ballast op het spoor, dat de ballast niet wordt natgehouden om opstuiving tegen te gaan en dat stofmaskers niet (goed) worden gebruikt.
In Dalfsen wordt opgemerkt: “Er zijn geen goede maatregelen tegen stof bij ballast lossen (nat houden en PBM’s (stofmasker, red.) dragen).” En in Utrecht blijkt een medewerker geen adembescherming te dragen voor kwartsstof. “Hij bleek hier wel over te beschikken maar vond dit oncomfortabel om te gebruiken.”
2 juni 2017
De Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW) bezoekt werkzaamheden aan de Marconistraat in Venlo. Volgens de inspecteur is “vanwege ernstig gevaar voor personen” het werk stilgelegd. De inspecteur trof stofwolken aan “tijdens het storten en verwerken van nieuwe ballast met shovels. Het was zonnig weer en er stond weinig wind. De inspecteur ziet “stofwolken in de ademzone van de cabines van deze shovels. Uit navraag is gebleken dat de shovels niet voorzien waren van een filter-overdrukinstallatie.” De ballast werd niet natgehouden en stof werd niet afgezogen. Daarom is om 15:30 bevolen dat de stort van nieuwe ballast per direct moest stoppen.
Daarnaast blijkt in het aanwezige Veiligheids- & Gezondheidsplan (V&G) “het risico van blootstelling aan kwartsstof tijdens ballast storten met shovels niet geïnventariseerd.” De arbeidscatalogus van Stichting Arbeidsomstandigheden en Spoorwegveiligheid (SAS) zegt hier ook niets over.
Dit zou volgens de inspectie de afgelopen vijf jaar het enige geval zijn waarbij een werk is stilgelegd vanwege kwartsstof.
Safety walks 2017-2019
Opnieuw blijkt uit verschillende ‘safety walks’ tussen 2017-2019 dat er een teveel aan stof vrijkomt bij het storten van ballast op het spoor. Ook wordt de ballast niet natgehouden om opstuiving tegen te gaan en worden stofmaskers niet (goed) gebruikt. Zo valt in Amsterdam op: “Voorkoming stofvorming vraagt echt meer aandacht.” En tussen Zaandam-Uitgeest: “Draagdiscipline was laag.” Vanaf de zomer in 2018 worden plaatsnamen van de werkplekbezoeken niet meer benoemd in het jaarverslag.
29 september 2017
ProRail stuurt een brief aan erkende aannemers en ingenieursbureaus. ProRail schrijft dat er bij werkzaamheden met ballast concentraties kwartsstof zijn gemeten die boven de wettelijke normen zitten.
De spoorwegbeheerder schrijft ook: “Uit toetsingen van de V&G-plannen is echter gebleken dat in de Risico-Inventarisatie (RI&E) het risico van kwartsstof niet altijd is opgenomen.” Dit houdt in dat je als werkgever een plan moet hebben voor hoe werknemers met gevaarlijke stoffen omgaan. Zo moeten in de RI&E de risico’s duidelijk beschreven worden, zodat medewerkers weten waar gevaar kan ontstaan en welke maatregelen dan genomen moeten worden.
ProRail: “Wij verzoeken u dan ook, als schrijvers van onze V&G-plannen specifieke aandacht te schenken aan kwartsstof. Daar waar nodig kan dit dan opgenomen worden in de RI&E.”
Alternatieven voor steen met kwarts
8 januari 2018
Het ingenieursbureau 4Infra schrijft, in opdracht van ProRail, een rapport over het beleid van de spoorbranche over blootstelling aan kwartsstof. Voldoen de branche en ProRail hierbij aan de Arbowet? Nee, zo concludeert 4Infra. Volgens de wet zou blootstelling aan kankerverwekkende stoffen moeten worden vermeden en vervangen, tenzij dat technisch niet mogelijk is.
De branche neemt maatregelen, maar “er is echter geen beleid dat zich richt op het totaal wegnemen van de gevaarbron.” 4Infra merkt op dat er steensoorten beschikbaar zijn zonder kwarts. Een van deze aanbieders is gecertificeerd voor de Nederlandse markt.
In het rapport staat dat er geen duidelijke reden wordt gegeven waarom het gebruik van kwartshoudende steensoorten noodzakelijk is en waarom vervanging technisch niet mogelijk is. Ook schrijft 4Infra over ProRail dat er in de productspecificaties geen eisen zijn opgenomen over de samenstelling van de steensoorten. Daarmee laat ProRail volgens de onderzoekers na om haar verantwoordelijkheid te nemen om de medewerkers in de hele keten te beschermen tegen blootstelling van kwartsstof. “ProRail voldoet hiermee niet aan haar zorgplicht.”
ProRail laat aan Zembla weten de stelling van 4Infra niet te onderschrijven. “ProRail heeft op alle niveaus van de arbeidshygiënische strategie maatregelen genomen. En daarmee voldoet zij aan haar zorgplicht.” Volgens ProRail voldoet ze wel aan bronaanpak, omdat ze onderzoek laat doen door TNO of “kwartsarme, of kwarstloze ballast een reële optie is voor toepassing in ons spoor”.
April/mei 2018
Start werkgroep ‘kwartsproblematiek’ op verzoek van het Strategisch Platform Overleg (SPO). Het SPO is een overleg tussen ProRail en de grote spooraannemers BAM, Dura Vermeer, Strukton, Swietelsky en VolkerRail.
5 juni 2018
Een ProRail-manager stuurt een mail over de ‘issue kwarts’. De manager schrijft dat kwartsstof een gezondheidsrisico is en dat er beheersmaatregelen moeten worden genomen. “De meest effectieve maatregel ter voorkoming van het risico is echter geen beheersmaatregel, maar een bronmaatregel waardoor kwartshoudend ballast niet meer wordt ingezet.” Dit zou betekenen dat er andere stenen gebruikt moeten worden.
De manager schrijft dat midden april strenge eisen zijn geformuleerd en ook in één contract opgenomen. De ProRail-manager schrijft dat de potentiële impact groot is en dat het zou betekenen dat “effectief gezien daarmee de groeve van Bontrup wordt ‘verboden’.”
De manager vraagt zich af of de maximumeis voldoende is om het risico van respirabel kwartsstof weg te nemen, “of dat dit ook een lapmiddel is met een (blijkbaar geaccepteerd) restrisico.”
9 juli 2018
De werkgroep kwartsproblematiek komt met onderzoeksvragen. De werkgroep noemt als aanleiding dat het probleem met kwartsstof bij ballastwerk blijft terugkomen. Er zijn meerdere malen beschermingsmaatregelen vastgesteld, maar die worden niet altijd opgevolgd, (zo is ook te zien bij ‘safety walks’ tussen 2014 en 2019). Daarnaast heeft 4Infra afgelopen januari geconcludeerd dat de spoorbranche niet voldoet aan de Arbowet.
3 augustus 2018
RailPro, een website voor de spoorbranche, plaatst een artikel over de ‘stofarme werktrein’, een SALT-trein, die is ingezet bij spoorwerkzaamheden bij Gouda. RailPro schrijft onder andere: “Het lossen van ballast in het spoor kent als bijwerking vorming van stofwolken. De stofwolken bestaan uit kwartsstof, dat schadelijk is voor de gezondheid, wanneer je hier teveel van inademt. Met dit droge en warme weer zijn de stofwolken nog groter dan normaal. Bij dit project wordt gelukkig gebruik gemaakt van onze speciale Stof-Arm-Los-Trein (SALT) en krijgt de ballast daardoor voldoende water over zich heen. Het stof slaat daardoor direct neer en vermindert het risico op het te veel inademen van deze stof.”
Toch wordt de eerste beheersmaatregel nog steeds niet genomen: werken met een kwartsstofvrije steen.
31 augustus 2018
Stichting Arbeidsomstandigheden en Spoorwegveiligheid (SAS) fuseert met Railalert. Eric Weerepas is voorzitter van de Werkkamer Arbo van Railalert en vertelt: “Op het moment zijn we bijvoorbeeld veel bezig met twee hot items: chroom-6 en kwarts.” Weerepas werkt al sinds 1997 bij Strukton.
13 maart 2019
TNO gaat onderzoek doen naar ballast op het spoor. De aanleiding voor het onderzoek zijn vragen van de werkgroep stofproblematiek (van 9 juli 2018). Het Strategisch Platform Overleg (SPO), van de aannemers, en ProRail vragen aan TNO om een groot onderzoek om vast te stellen welk gezondheidsrisico verschillende steensoorten hebben voor medewerkers en omgeving.
3 november 2020
TNO heeft het onderzoek naar ballast afgerond. De onderzoekers hebben zowel een praktijktest als een simulatietest gedaan. TNO doet de praktijktest niet met de meest gebruikte steen, maar met de nummer twee: het porfier uit het Belgische Quenast. Uit de meting komt naar voren dat er overschrijdingen aan kwartsblootstelling zijn bij de profileermachine en de stopmachine.
Bij de simulatietest van de onderzoeksorganisatie zijn de elf gecertificeerde stenen getest in een betonmolen in een lab. Er is onder andere gemeten hoeveel respirabel stof vrijkomt en welk deel daarvan uit kwarts bestaat.
We hebben TNO veel vragen gesteld over hun onderzoek. Hoewel het om een eindrapport ging, laat TNO ons weten dat het een ‘tussentijdsrapport’ is met indicatieve uitkomsten.
2021
Na vragen van Zembla kondigt TNO aan een vervolgonderzoek te gaan doen. Het zogenaamde ‘fase 2-onderzoek’ zal na de zomer plaatsvinden. Dit keer gaan ze de meest gebruikte steen op het spoor testen, namelijk de Bestone. Ook de kettinghor, een machine waarbij zeer veel stof vrijkomt, zal deze keer worden onderzocht. Later volgen nog fase 3 en 4.
Maart/april 2021
Zembla verzamelde maandenlang via allerlei bronnen een hoop beeldmateriaal van werkzaamheden aan het spoor waarbij te zien is dat medewerkers onbeschermd in grote stofwolken werken. We vragen ProRail op 29 maart om een reactie, ProRail antwoordt dat ze niet kunnen reageren omdat ze de beelden niet hebben gezien. Dat is opvallend, omdat we een mail in handen hebben die de woordvoerder van ProRail op 19 maart stuurt aan de spooraannemers. De mail gaat over hoe ze moeten omgaan met de communicatie richting Zembla.
ProRail schrijft aan de aannemers dat Zembla ‘naar alle waarschijnlijkheid’ beelden zal laten zien van spoorwerkers in stofwolken zonder bescherming. De woordvoerder erkent in de mail dat de veiligheidsvoorschriften op papier goed geregeld zijn, maar ‘dat we ons hier in de praktijk alleen niet altijd aan houden.’ ProRail vraagt de aannemers of ze richting Zembla mee willen gaan in deze erkenning en willen gaan aankondigen dat ze hier actie op ondernemen.
We confronteren ProRail met de mail die ze naar de aannemers hebben gestuurd. Pas dan geeft ProRail aan ons toe dat ze in de praktijk zien dat de regels niet altijd worden nageleefd. Ze schrijven dat het echt beter moet en dat ze de regels met betrekking tot kwartsstof goed onder de aandacht zullen blijven brengen.
Meer over:
prorail, het stofspoor, kankerverwekkend, tijdlijn, kwartsstof