Bron: IPC, door: Roland Tromp, IPC Groene Ruimte

Hoe controleert de Inspectie SZW?

Dat het werken met de motorzaag gevaarlijk kan zijn, weten we allemaal. Regelmatig word ik als coördinator van de motorzaagtrainingen van IPC Groene Ruimte benaderd door de Inspectie SZW (de voormalige Arbeidsinspectie) in het kader van onderzoek naar motorzaagongevallen tijdens werksituaties in Nederland. Het doel van de Inspectie SZW is om de toedracht en de oorzaken van een ongeval te achterhalen en om vast te stellen of er sprake is geweest van overtredingen van de Arbowet. Wanneer uit het onderzoek blijkt dat er sprake is geweest van verwijtbaarheid van de werkgever, kan er een boete worden opgelegd.

Regelmatig krijg ik ernstige casussen met tragische gevolgen onder ogen. Dit artikel gaat kort in op de werkwijze van de Inspectie SZW bij zulke casussen. Het is interessant om te zien hoe de Inspectie SZW hierbij te werk gaat.

Het artikel is geschreven in samenwerking met de Inspectie SZW.

Arbeidsongeval
Een ongeval tijdens werktijd wordt een arbeidsongeval genoemd. Dit kan al dan niet blijvend fysiek of psychisch letsel veroorzaken. Na een arbeidsongeval is er doorgaans ook sprake van medische kosten, re-integratiekosten of inkomensverlies. Alle schade die het slachtoffer oploopt wordt letselschade genoemd. In beginsel is de werkgever altijd aansprakelijk bij arbeidsongevallen.

Een werkgever is verplicht ernstige arbeidsongevallen te melden (ook bij uitzendkrachten en zzp’ers). Er is sprake van een ernstig ongeval als het slachtoffer wordt opgenomen in het ziekenhuis, wanneer sprake is van blijvend letsel of als het slachtoffer is overleden.

Zo’n melding moet direct worden gedaan bij de Inspectie SZW. Overigens, het niet of te laat melden van een ongeval kan een boete met zich meebrengen die kan oplopen tot €50.000.

Zodra een melding binnenkomt, wordt er een onderzoek gestart en wordt een inspecteur ingeseind die, indien nodig, direct ter plekke komt kijken. Er wordt bewijs veiliggesteld, informatie verzameld en er worden verklaringen opgenomen van betrokkenen.

Het onderzoek moet duidelijkheid geven over toedracht, oorzaak en mogelijke overtredingen van wettelijke regels. Er wordt ook gekeken naar de handhavingshistorie van het bedrijf, dus naar de vraag of men eerder in handhavende zin met de Inspectie SZW in aanraking is gekomen.

Onderzoekstappen
De onderzoekstappen die de inspecteur vervolgens neemt, zijn:

1. Wat heeft de werkgever gedaan om te zorgen voor een veilige werkplek? Zijn de risico’s in kaart gebracht en wat heeft de werkgever gedaan om de risico’s te beperken? Is er bijvoorbeeld wel een veilige werkwijze ontwikkeld? Zo is er enkele jaren geleden een uitspraak gedaan over een ongeval met een boom die los is geraakt uit een sorteerknijper en op een ervaren medewerker is gevallen. Dit is gebeurd bij dunningswerkzaamheden. De afstand waar de medewerker stond was onvoldoende en van een veilige werkplek was geen sprake. De rechtbank achtte een overtreding bewezen op artikel 3.17 van het Arbobesluit. Dit artikel gaat in op het voorkomen en beperken van ongewild in aanraking komen met bewegende of vrijkomende voorwerpen. Kortom, de medewerker had meer afstand moeten nemen, ook om het feit dat het een dunning betrof waarbij vallende takken van de blijvende bomen een gevaar zouden kunnen opleveren.

1. Heeft de werkgever adequate voorlichting en instructie/ scholing gegeven? Dit is meestal een punt van aandacht en daarmee een grijs gebied: wat is adequaat en wat is de juiste instructie/ scholing? Allereerst, het hebben van een certificaat is niet altijd leidend om tot een oordeel te komen. Bij een ongeval kijkt de inspecteur altijd naar de toedracht en oorzaak van het ongeval en gaat dan na welke specifieke deskundigheid daarbij hoort. Als eerste kijkt de inspecteur altijd wat Arbowet, Arbobesluit en Arbocatalogus hierover zeggen. Indien ook dit geen afdoende informatie biedt, wordt vaak een externe deskundige betrokken. Daarnaast kijkt de inspecteur ook naar de opdrachtgever: heeft de opdrachtgever de risico’s duidelijk aangegeven en heeft zij specifieke deskundigheid gevraagd aan de aannemer?

In de afgelopen 4-5 jaar is IPC Groene Ruimte diverse keren voor deze fase in het onderzoek benaderd. De verkregen informatie (opleidingsadvies) wordt vervolgens gespiegeld met de deskundigheid van de betreffende medewerker. Welke instructie/ scholing heeft wanneer plaatsgevonden? Hoeveel jaar ervaring heeft de medewerker? Wat heeft de werkgever gedaan om de kennis en kunde van zijn medewerkers up-to-date te houden? Kortom, had het ongeval voorkomen kunnen worden met de juiste kennis en kunde, of is het gewoon “domme” pech?

In een groot aantal gevallen die ik onder ogen heb gekregen ging het over ongevallen waarbij het opscheuren van de stam de oorzaak was (laag aan de grond of hoog in de boom bij boomverzorgers). Ook vallend hout tijdens de velling met of zonder de hulp van een kraan in combinatie met onvoldoende veiligheidsruimte zijn oorzaken van ongevallen.

1. De derde onderzoeksvraag ligt op het gebied van toezicht. Heeft de werkgever op een adequate wijze toezicht gehouden op de naleving van de voorschriften en veiligheidsrichtlijnen? De werkgever dient – ook bij ervaren werknemers – de naleving van instructies en voorschriften gericht op het voorkomen of beperken van risico’s te controleren en/of te bespreken. De mate waarin en de wijze waarop de werkgever toezicht houdt, is afhankelijk van verschillende factoren, bijvoorbeeld hoeveel ervaring de betrokken medewerkers hebben en of de betrokken werknemers eerder ‘betrapt’ zijn op onveilig werken. Verder is het van belang of aangetoond wordt of medewerkers gestimuleerd worden om zich aan de veiligheidseisen te houden. Tot slot wordt gekeken of een werkgever een sanctiebeleid heeft: worden er stappen ondernomen wanneer er geconstateerd wordt dat er onveilig of onverantwoord gewerkt wordt?

1. Als laatste, en dit kan ook leiden tot een verzachtend oordeel (dus een lagere boete), is de vraag wat de werkgever heeft gedaan direct na het ongeval. Welke maatregelen heeft de werkgever uit eigener beweging al genomen om een volgend ongeval te voorkomen, dan wel het risico te beperken?

Het bovenstaande beschrijft grofweg de werkwijze die gevolgd wordt bij letselongevallen. Deze ongevallen worden bestuursrechtelijk afgehandeld door het opleggen van vaak forse bestuurlijke boetes (eigenlijk net zoals bij een verkeersovertreding, de werkgever ontvangt een beschikking die via het CJIB geïnd wordt.) De werkgever kan, wanneer hij het niet eens is met de beslissing van de Inspectie SZW, in bezwaar en beroep gaan. Dit kan zo ver gaan dat de Inspectie SZW en de werkgever elkaar bij de bestuursrechter treffen.

Overlijden

Wanneer een slachtoffer van een arbeidsongeval komt te overlijden, wordt een ander spoor gevolgd: de Inspectie SZW start dan een strafrechtelijk onderzoek. Dergelijke onderzoeken worden geleid door een Officier van Justitie. Uitkomst van een dergelijk onderzoek kan zijn dat er een proces-verbaal wordt opgemaakt en dat de werkgever (vaak de rechtspersoon, maar soms ook de werkgever zelf of de feitelijk leidinggevende(n) als natuurlijk persoon) zich mag verantwoorden bij de strafrechter. Dat dodelijke ongevallen in beginsel strafrechtelijk worden onderzocht en afgehandeld, is vooral omdat dit veelal meer recht doet aan de ernst van de situatie.

Boete voor werknemer?

Een boete voor de werknemer zelf is na een ongeval niet aan de orde, omdat gesteld wordt dat het slachtoffer door het ongeval al genoeg is gestraft. Overigens kunnen werknemers wel beboet worden wanneer ze tijdens het uitvoeren van werkzaamheden door een inspecteur van de Inspectie betrapt worden op onveilig werken, wanneer in die gevallen blijkt dat de werkgever er in redelijkheid alles aan heeft gedaan om de betreffende werknemer(s) veilig te laten werken. Een zogenaamde werknemersboete kan €250,- bedragen.

Overigens is de Inspectie SZW ervan overtuigd dat, ondanks het sterk verhogen van de boetes voor het opzettelijk niet melden van ongevallen, nog steeds niet alle meldingsplichtige arbeidsongevallen worden gemeld. Gelukkig worden sommige van die ongevallen later alsnog gemeld door bijvoorbeeld een letselschadeadviseur of het slachtoffer zelf.

Motorzaagongevallen

Uit cijfers van het Ministerie van Sociale zaken en Werkgelegenheid blijkt dat er minstens 8 motorzaagongevallen per jaar plaatsvinden. Alleen al in het jaar 2015 en 2019 zijn er bovengemiddeld 12-15 ongevallen geregistreerd, waarvan sommige met dodelijke afloop! Daarnaast blijkt uit de gesprekken met inspecteurs van de Inspectie SZW dat er een piek van ongevallen te zien is in de winterperiode, maar vooral ook na een storm. Dan lijken de veiligheidsregels soms massaal genegeerd te worden.

Dat deskundigheid een belangrijk gegeven is, is hierbij een feit. Maar veel ervaring betekent niet automatisch minder kans op een ongeval. Argumenten als “ik doe het al jaren zo” willen niet zeggen dat het al jaren veilig gebeurt. Inzichten en technieken veranderen, ook in het gebruik van de motorzaag.

Aanbevelingen

• Als werkgever moet u zorgdragen voor een veilige werkplek; inventariseer vooraf de risico’s en de benodigde inzet van machines, materialen en deskundigheid medewerker.  Een taak-risicoanalyse en een LRMA zijn hierbij leidend.
• Houd toezicht op het werk! Controleer hoe er gewerkt wordt, evalueer en pas het werk aan indien noodzakelijk.
• Veilig werken begint bij preventie. Zorg voor een passende opleiding bij het werk dat gedaan moet worden. IPC heeft in de tijd niet stilgezeten en samenwerking gezocht met nationale en internationale organisaties. Nieuwe inzichten en nieuwe technieken hebben geleid tot nog betere en veilige zaagtechnieken, aangepast aan elke situatie. Het ECC (Europees zaagbewijs) is hiervan een goed voorbeeld. Niemand is te oud om te leren; ga de uitdaging aan!
• Zorg voor blijvende deskundigheid: opfristrainingen houden je scherp en brengen ingezakte veiligheid weer op een hoger plan.
• Tot slot: investering in veilig werken kost wellicht iets meer, maar verdient zich terug in de tijd. Een ongeval kan namelijk een grote impact hebben op een bedrijf!

Wilt u meer informatie of advies over de procesmatige kant of de invulling van een taak-risicoanalyse? Bel voor een vrijblijvende afspraak naar IPC Groene Ruimte.