geschreven door Kluwer Learning Team 14/11/2016

Mensen hebben een aangeboren neiging voor risicotolerantie. Op het werk zijn medewerkers daardoor toleranter voor kleine ongevallen dan zij ooit willen en kunnen toegeven.

Dit artikel gaat over het psychologisch mechanisme dat dit mogelijk maakt, de zelfoverschatting. Juist omdat we onszelf net iets meer competenties toeschrijven dan we daadwerkelijk hebben, durven en bereiken we meer. Een hogere kans op fouten en ongevallen is de prijs die we daarvoor betalen.

Bij wie speelt zelfoverschatting?
Juni Daalmans is expert in Brain Based Safety, dat recente kennis van het brein inzet voor het bevorderen van veilig gedrag in organisaties. Een favoriete vraag tijdens zijn opleidingen en presentaties: ‘Vergelijk jezelf als veilige weggebruiker met anderen op een schaal van 0 tot 100’.
Statistisch gezien zouden alle antwoorden tot een gelijke verdeling van de scores over de gehele schaal moeten leiden. De feiten zijn echter anders. In bijna ieder gezelschap ontstaat een piek rondom de 75 punten. Anders geformuleerd, de gemiddelde mens schat zichzelf hoger dan gemiddeld in als het gaat om veilig gedrag op de weg. Bij nogal wat mensen mogen we spreken van zelfoverschatting.

[[image:zelfoverschatting.jpg|left|link=source]]

Een reëel zelfbeeld, het juist inschatten van de eigen vermogens, helpt om de dingen te doen die je aankan en dingen te mijden die je in gevaar kunnen brengen. Bij een zelfoverschatting gaan we dingen doen die soms onze vermogens te boven gaan en die fout kunnen aflopen. Dit roept een cruciale vraag op: waarom heeft de evolutie met zijn ‘survival of the fittest’, geleid tot een mens die zichzelf te positief inschat?
Overlevingskansen
20.000 jaar geleden in de Afrikaanse savanne waren de overlevingskansen aanzienlijk hoger voor voorouders die meer durfden. In de jacht hielp het om lef te tonen. Ze kwamen zo met meer buit thuis, al kregen ze af en toe een knauw. In de strijd met andere stammen was het tonen van zwakte en het twijfelen aan eigen sterkte bepaald geen voordeel. Met de nodige bluf hield je de anderen vaak op afstand.

De wereld van toen en nu
De wereld verandert echter heel snel, terwijl onze genen slechts traag muteren. De fysieke krachten zijn vele malen groter en de stoffen waarmee we werken veel giftiger. De knauw van vroeger betekent nu al snel het einde van het leven. Bovendien zijn onze normen sterk veranderd. De samenleving accepteert geen ongevallen meer op het werk, hoe klein die ook zijn. De overtuiging leeft dat het optreden van kleine incidenten uiteindelijk ook kan leiden tot grote. We willen daarom incidentvrij werken en daar hoort een reële zelfinschatting bij.

Eerste en tweede natuur
De zelfoverschatting behoort tot onze eerste natuur en was ooit zinvol. In de huidige wereld vereisen de opvattingen over veiligheid dan ook een aanpassing, een tweede natuur, die de scherpe kanten van de eerste er afhaalt. Durf, lef en commitment zijn goed en zelfs gewenst, maar wel binnen de kaders van beheersbare risico’s. Dit vergt zelfcontrole.

Ambivalentie
Vanuit een veiligheidsperspectief is zo’n tweede natuur mooi, maar het doet wel afbreuk aan één van de verdiensten van de eerste natuur. Uit onderzoek blijkt dat ook vandaag de dag zelfoverschatting leidt tot een hogere productie, zei het met een hoger foutpercentage. Aangezien productie en winst dicht bij elkaar liggen, wordt elk management blootgesteld aan de verleiding om onze eerste natuur zijn gang te laten gaan en meer risico’s te nemen ten koste van potentiële incidenten.
Elke management wordt blootgesteld aan de verleiding om meer risico’s te nemen ten koste van potentiële incidenten.
.
Het zit in onszelf
We leven in een tijd waarin de techniek en de systemen doorgaans redelijk goed op orde zijn. De meeste veiligheidswinst valt daarom te halen in het beïnvloeden van menselijk gedrag. Voor de medewerker ligt dit in de manier waarop hij zijn zelfbeeld tempert en de discipline waarmee hij zijn het werk uitvoert. Voor het management ligt het in de manier waarop de verleidingen van kortstondig succes worden getrotseerd en de veilige normen worden bewaakt. Verhoging van de veiligheid ligt vooral in onszelf. Dat is de uitdaging van deze tijd.